Wat te doen aan segregatie in het onderwijs? Die vraag staat centraal nu twee zogenoemde ‘zwarte scholen’ uit Amsterdam een choquerende campagne hebben opgezet om witte kinderen te werven en zo de scholen gemengd te houden. Niet iedereen is het eens met dat streven. Want wat is er eigenlijk mis met zwarte scholen? Leert het credo Black is Beautiful ons niet dat ‘zwart’ niet per se iets negatiefs hoeft te zijn? “Zwart is mooi, en ja, ook zwarte scholen,” stelt de universitair docent Orhan Agirdag in De Volkskrant van 3 juni.
Nu ben ik het op zich eens met zijn kritiek dat de campagne van de scholen gekleurde kinderen als probleem neerzet. Maar toch scheelt er iets.
Ik heb het altijd als een bewijs van kwade trouw gezien, dat degenen die de afgelopen jaren het hardste hamerden op integratie, zich het minste zorgen leken te maken over segregatie in het onderwijs. Integratie, zoals we dat zijn gaan kennen van IJzeren Rita, heeft de kwade reuk van disciplinering gekregen, aangevuld met gulle doses bureaucratische pesterij. Het ging zeer zelden om een wezenlijke poging werkelijk iets aan segregatie te doen.
Wie oprecht segregatie wil bestrijden, kan namelijk niet om het onderwijs heen. In het onderwijs schuilt tenslotte de verdeelsleutel op basis waarvan mensen een positie wordt toegekend in de maatschappelijke hiërarchie. Het onderwijs is de plek waar ongelijkheden – en daarmee segregatie – zich bestendigen. Het is daarmee ook de voornaamste plek (naast de arbeidsmarkt) waar segregatie kan worden bestreden. Politici zijn alleen huiverig om het thema werkelijk aan te pakken. Fulmineren over falende integratie, dat gaat ze opmerkelijk beter af.
Als een gevolg van het eenzijdige karakter van het integratiebeleid zijn sommigen zich gaan keren tegen het idee van integratie als zodanig. Anderen pleiten ervoor dat integratie van beide kanten moet komen, een op zich zinvolle positie. Wat mij echter opvalt aan het weer opgelaaide debat over integratie en zwarte scholen – en ik heb vanuit mijn observatiepunt in de VS misschien maar een beperkt deel meegekregen – is de manier waarop de discussie door beide zijden teruggebracht wordt tot etniciteit. Zowel de twee Amsterdamse ‘zwarte scholen’ die een onhandige, choquerende campagne voeren om ‘witte kinderen’ binnen te halen, als de universitair docent in De Volkskrant gaan uit van een beperkt etnisch denkframe.
Segregatie gaat namelijk maar ten dele over etniciteit, daarachter schuilt segregatie op basis van sociale klasse en opleidingsniveau. Net als in de VS, is etniciteit in Nederland door en door verweven met sociale klasse. Zo is in de grote steden etniciteit (‘zwart’) een synoniem geworden voor sociale klasse (laagopgeleide ouders). De term ‘witte kinderen’ fungeert als codewoord voor kinderen uit een hoger opgeleid milieu, ‘zwarte kinderen’ voor kinderen uit een lager opgeleid milieu. Het begrip ‘zwarte scholen’ is dus misleidend. Het probleem is niet dat de kinderen ‘zwart’ zijn. Het probleem is dat het scholen zijn met een oververtegenwoordiging van kinderen uit gezinnen die relatief laaggeschoold zijn en vaak ook taalachterstanden hebben. Wellicht ten overvloede: er zijn ook witte kinderen met die problemen.
Het is een klassiek inzicht uit de sociologie, dat het onderwijs de voornaamste plek is waar verschillen in sociale klasse gereproduceerd worden. Het opleidingsniveau van de ouders is in veel gevallen een goede indicatie van het latere opleidingsniveau van de kinderen. Het kind van de advocaat heeft vanaf de start een voorsprong op het kind van de loodgieter. En als je alle advocatenkinderen en loodgieterskinderen uitsorteert en in afzonderlijke scholen bij elkaar zet, versterkt het dat effect. Ons kent ons.
De naoorlogse linkse politiek in Nederland richtte zich op het doorbreken van segregatie. Op het ongedaan maken van de rol van onderwijs in het reproduceren van ongelijkheid. Evengoed ging aan de slogan ‘Black is Beautiful’ een heftige ‘desegregation’ strijd vooraf om zwarte kinderen op witte scholen te krijgen, en zwarte studenten (en docenten en curricula) op witte universiteiten. De beelden van zwarte kinderen die door een vijandige witte menigte geloodst worden zijn waarschijnlijk velen bekend. Laten we niet de verkeerde lessen trekken uit die geschiedenis. Het is tijd dat de politiek segregatie serieus neemt en gelijke kansen op goed onderwijs garandeert. Voor iedereen.
Black is Beautiful. Ongelijkheid en segregatie niet.
MO 