Ik ben een paper over de Derde Weg aan het afronden. Ik kwam deze grappige referentie tegen die me deed denken aan het PvdA partijcongres van afgelopen weekeinde.
Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen liet partijleider en lijsttrekker Wouter Bos een scène uit de film Primary Colors zien. Hierin speelt John Travolta een Amerikaanse presidentskandidaat op campagne. Hij gaat een fabriek in waar ontslagen vallen. Hij spreekt de werknemers vol compassie toe, en belooft scholing. Zo zullen ze vast snel een nieuwe baan vinden. Primary Colors is de favoriete film van Wouter Bos. Hij liet de scène in de fabriek zien als voorbeeld: er was een politicus te zien die naast de mensen staat.
Naast het veelzeggende feit dat Wouter Bos zich identificeert met een politicus die de arbeiders uitlegt dat zij hun verlies moeten nemen, denk ik dat er in deze clip een interessante waarheid over de Derde Weg besloten ligt. John Travolta belichaamt hier Bill Clinton en de Amerikaanse Derde Weg. De toespraak staat symbool voor een transitie van keynesianisme naar de human capital benadering die dominant zou worden onder het neoliberalisme en tevens de Derde Weg. Onder het keynesianisme was er zoals bekend een beleid dat streefde naar volledige werkgelegenheid, dat bereikt werd door fiscale stimulering en industriepolitiek. Een baan werd tot op zekere hoogte als een recht gezien. Het is de taak van de overheid om zorg te dragen voor werkgelegenheid.
In het neoliberalisme wordt volledige werkgelegenheid losgelaten, een zekere mate van werkloosheid wordt als gunstig gezien om inflatie te beteugelen en arbeid te disciplineren, dat wil zeggen: om te zorgen dat vakbonden niet te hoge looneisen stellen. Tegelijkertijd wordt via handelsliberalisering de vrije markt ontketend. Clinton tekende in 1993 het NAFTA vrijhandelsakkoord, waardoor een belangrijk deel van de Amerikaanse industrie wegtrok naar Mexico, de bekende maquiladoras. Dit werd echter door politici gepresenteerd – zoals mooi geïllustreerd in de film – alsof het een soort natuurproces was en niet het gevolg van een weloverwogen politiek besluit.
In het verlengde van deze ontwikkeling komt de human capital theorie op, ontwikkeld door Gary Becker, prominent lid van de Mont Pélerin Society (denktank waar het neoliberalisme is ontstaan) en econoom bij de befaamde Chicago School, waar ook Friedman en andere neoliberale denkers hun thuisbasis hadden.De human capital benadering gaat ervan uit dat human capital (opleiding, gezondheid en werkvaardigheden) vergelijkbaar is met fysieke productiemiddelen, zoals fabrieken en machines. Je kunt investeren in menselijk kapitaal, (via onderwijs, training, fitness, medische behandeling) en de menselijke productiviteit wordt mede bepaald door het rendement van investeringen in het eigen menselijke kapitaal.
Werkgelegenheid is niet meer een collectieve verantwoordelijkheid, maar een persoonlijke opgave. We zijn allemaal ondernemers en ons eigen lichaam is onze fabriek, waarin we voortdurend moeten investeren. We zijn persoonlijk verantwoordelijk als we geen baan kunnen vinden. Een werkelijkheid die de jongere generatie inmiddels volledig heeft geïnternaliseerd. Deze theorieën werden in de jaren negentig geïntroduceerd in de PvdA door economen als Rick van der Ploeg en Willem Vermeend. Ik neem aan dat Wouter Bos, zelf een econoom, er eveneens bekend mee was. Deze Derde Weg ideeën zijn nog steeds dominant binnen de partij. Maar goed, terug dat verdomde paper afmaken.
MO 